XX зууны эхнээс Монгол оронд vндэсний эрх чєлєєний хєдєлгєєн хvчтэй єрнєж улмаар.
1911 оны арванхоёрдугаар сарын 29-нд Монгол улсын тусгаар тогтнолыг сэргээн тунхаглаж VIII Богд Жавзандамба хутагтыг Монголын шашин тєрийг хослон баригч наран гэрэлт, тvмэн наст эзэн хаанаар, тvvний хатан Дондогдулам цагаан дарийг Улсын их дагинаар тус тус єргємжлєн, Их хvрээг Нийслэл хvрээ хэмээн онд цагийг "Олноо єргєгдсєн" хэмээн тунхаглажээ. Олноо єргєгдсєний он цагаас эхлэн Монгол улсын хаанаар єргємжлєгдсєн Богд эзэн анхныхаа зарлигт: "Би єргємжлєлийг хvлээж, Монгол улсын хааны ширээнд суусан нь Бурханы шашныг буман нарны гэрэл мэт хиргvй мандуулан, хаан тєрийг сvмбэр уул мэт болгож, олон мянган албатыг vргэлжид шамдан хичээхийн дээр ялангуяа хан, ван, ноёдыг дараалан тvмэн албат хvртэл тєв шударга, хичээнгvй vнэнийг сvслэн эрхэмлэн, бvгд гэгээн сэтгэлээр шашин тєрд сайнаар зvтгэхийг тус тус ухуулж хишиг тараана" хэмээжээ.
Энэхvv зорилгоос vзэхэд єєрчлєн шинэчлэлтийн эрин vе 21 зууны монголчууд бидний vндэсний шашин соёлоо дээдлэх, шударга ёсыг эрхэмлэх, тєрєє тєр шиг байлгах, тvмэн олноо амар амгалан амьдрах нєхцєлийг нь бvрдvvлэх гэх мэтчилэн дэвшvvлээд байгаа эрхэм зорилтуудыг эдvгээгээс бараг 100 жилийн тэртээ шашин тєрийг хослон баригч, наран гэрэлт, тvмэн наст эзэн хаан VIII Богд Жавзандамба тунхаглаж байжээ.
Монголчууд бид эрхэм хvндэт эзэн хаан VIII Богд Жавзандамба хутагтыгаа Сохор богд, Шар феодал, Монголын ард тvмнийг дарлан мєлжигч хэмээн элдвээр муучилж, социализмын vзэл сурталд хэт дулдуидаж байснаас бус улс орноо тохион тєвхнvvлэх, ард олноо амгалан тайван байлгах талаархи тэр хvний хичээл зvтгэлийг умартсан юм шиг санагдах юм.
Эзэн хаан VIII Богд Жавзандамба олноо єргєгдсєний гуравдугаар оны намрын тэргvvн сарын 10-нд. буулгасан зарлигтаа: "Нэгэн сайн цагийг алдвал хожим гэмшивч юуны тус. Тиймийн тул би зарлиг тусгайлан буулгаж, Олон монгол иргэнийг хамгаалан тохинуулахаар олон сайдуудыг тухай бvр цэрэг захиран мордуулсан бєгєєд єєр єєрийн хамгаалж тохинуулах газрыг ялган салгаж, гавьяа, ялыг тэмцэлдэн, тvлхэлцэлгvй болговол тvргэлэн хамгаалж тохижуулахад их л тустай тул Дамдинсvрэн, Чимэдцэрэн, Найданжав нар vзэмчин, хуучдаас эхлэн Шар мєрний зvvн этгээдээр Сумъяа, Бавуужав нар авга, авга нар, хишигтнээс эхлэн Шар мєрний баруун этгээдээр тус тус явж, зvvн ємнєд гурван чуулганы монголчуудыг хамгаалан тохинуулсугай.
Налан-Арвижих, Мєрєн хан cap Сєнєдєєс эхлэн сvргийн цэрэг Цахар хошуудыг хамгаалан тохижуулж, Жанчхvvгийн сvв газрыг батлан тогтоосугай.
Чагдаржав, Галсандондогням нар Улаанцав, Их-Зуу, Алашаа, Торгууд, Хєх хотын тvмэн олон монголчуудыг хамгаалан тохинуулан тогтоосугай" хэмээн зарлигдаад хязгаар нутгийн хvн ардын амар амгаланг дээдлэхийн дээр аль болох эв эеийг хичээж, харьяат олон монголчуудаа бvрэн бvтэн болгохыг эрхэмд vзсэний дээр..
"Хэдий єчнєєн бага, vл ташааран, єчнєєн бага vе хожимдогтун. Басхvv нэгэн этгээдэд дайсны цэрэг онц олноор тvрэн ирж хvчирхэн байцаахад хvрвэл аль ойрд чимээ нэвтлэлцэн хvчин хавсарч сєнєєвєл болно.
Миний энэ зарлигийг яаран тушаан явуулж, хурдан тvргэн дагаж шийтгvvлээрэй, нийтэд ухуулагтvн" хэмээжээ.
Тэр vед одоогийнхоос хоёр дахин том газар нутагтай байсан Монгол улсаа ахар богино хугацаанд нэгтгэж, эмхэлж авахыг эрхэмд vзсэн Богд хаан эдvгээ нэгэнт єєр улс гvрэнд харьяалагдах болсон Євєр монголчуудаа нэгтгэн туурга тусгаар улс гvрнээ тохинуулахаар хэчнээн их яаравчлан эр зориг эрдэм ухаанаа гаргаж байсан нь илтэд харагдана.
Богд эзэн хааны дээрх зарлиг монгол туургатны сонорт хvрмэгц ялагдашгvй хvчин болж хувирчээ.
Богд эзэн хааны зарлигаар Улиастай, Ховдоос манжийн амбаныг цэрэгтэй нь хамт хєєн зайлуулж, баруун хязгаараар . цємрєн орж иреэн Хятадын тvрэмгий цэргийг бут цохисон Хатанбаатар Магсаржавын цэрэг хvлгийн жолоог Богдын зарлигаар эргvvлэн, зvvн ємнє тийш залж, Сулинхээрээс эхлэн Хєх хотын чиглэлээр давшин Цагаан хэрмэнд тулж очиж байжээ.
Богд эзэн хаан ч монголынхоо тєлєє сэтгэлтэй монголчууд ч Богд эзэн хаандаа шvтлэгтэй байснаас энэ эрхэм хvнээ таалал тєгсєхєд Гандантэгчилэн хийдийн мєргєлийн дуганд занданшуулан бунхалсан юм билээ. Гэвч 1936-1937 оны vеийн их хэлмэгдvvлэлтийн vеэр VIII Богдын занданшуулсан шарилыг байрлуулсан суврагыг эвдэн гаргасан байхыг маршал Х.Чойбалсан vзээд Баруун Нарангийн эрvvл газарт хайрцаглуулан оршуулсан ажээ.
Гэвч гандангийнхан саяхнаас эзэн Богдынхоо занданшуулсан шарилыг эрж хайж хэд хэдэн газар хєндєж ухсан Монгол Улсын сvvлчийн эзэн хааны шарил эдvгээ олдоогvй л байна.
Єнєєдрийн монгол 236, 237 /406, 407/
Ч. Дамдиндорж
URL:
No comments:
Post a Comment